Дүниежүзілік кітап және авторлық құқық күні-бұл кітапқа және оқуға деген сүйіспеншілікті арттыруға арналған мереке. Жыл сайын 23 сәуірде бұл мереке бүкіл әлемде атап өтіледі. Ол кітаптардың өткен мен болашақ арасындағы байланысын, ұрпақтар мен мәдениеттер арасындағы көпір ретіндегі маңыздылығын атап көрсетеді. Осыған орай, ЮНЕСКО және кітап индустриясының үш негізгі секторын — баспагерлерді, кітап сатушыларды және кітапхананы ұсынатын халықаралық ұйымдар жыл сайын мерекелік рухты қолдауға арналған іс-шаралар өткізетін кітаптың Дүниежүзілік астанасын таңдайды. Дүниежүзілік кітап астанасын тағайындау жөніндегі Консультативтік комитет жүргізген бағалау нәтижелері бойынша ЮНЕСКО-ның Бас директоры Одре Азуле Страсбургті (Франция) 2024 жылға арналған кітаптың Дүниежүзілік астанасы деп жариялады.
23 сәуір-әлемдік әдебиеттегі символдық күн. Дәл осы күні бірнеше көрнекті авторлар — Уильям Шекспир, Мигель де Сервантес және Инка Гарсиласо де ла Вега қайтыс болды. 1995 жылы Парижде өткен ЮНЕСКО-ның Бас конференциясында бұл күн жазушыларға және олардың шығармаларына әлемдік құрмет көрсету және кітаптарға қол жетімділікті арттыру мақсатында заңды түрде таңдалды.
Кітаптар мен авторлық құқықты насихаттай отырып, ЮНЕСКО шығармашылықты, әртүрлілікті және әдебиет саласындағы Шығармашылық қалалар желісін құрудан бастап, мобильді құрылғылар арқылы сауаттылық пен оқытуды таратуға, сондай- ақ ғылыми білім мен білім беру ресурстарына ашық қол жетімділікті ілгерілетуге дейінгі барлық салалардағы білімге тең қол жеткізуді қолдайды. Барлық мүдделі тараптардың: жазушылардың, баспагерлердің, оқытушылардың, кітапханашылардың, қоғамдық және жеке мекемелердің, гуманитарлық ҮЕҰ мен бұқаралық ақпарат құралдарының, сондай-ақ халықаралық кітаптар мен жазушылар мерекесі аясында бірлесіп жұмыс істеуге ынталы адамдардың барлығының белсенді қатысуымен Дүниежүзілік кітап және авторлық құқық күні бүкіл әлем бойынша миллиондаған адамдарды біріктіру алаңына айналды.
Кітап әрқашан армандаушылардың құралы болды. Кейбіреулер қиялын ұштап, керемет әңгімелер жазып, ерекше әлемдер ойлап тапты. Басқалары оқуға батып, үйден шықпай-ақ қызықты саяхаттар жасады. Кітаптар әртүрлі континенттердегі адамдарды жақындастырады, өздерін және айналасындағыларды жақсы түсінуге көмектеседі, шындық пен қиял арасында көрінбейтін байланыстар орнатады.
Кітаптарды құрметтеу дәстүрі және оларға деген сүйіспеншілік ХХ ғасырдың басында испандық Каталонияда пайда болды. Оны 1923 жылы 23 сәуірде үлкен кітап жәрмеңкесін өткізген жергілікті кітап сатушылар енгізді. Бұл күн әлемдік және еуропалық әдебиеттер үшін маңыздылығына қарай таңдалды. 23 сәуір-Мигель де Сервантес, Инка Гарсиласо де ла Вега, Уильям Шекспир сияқты ұлы жазушылардың өлімі мен оларды еске алу күні.
Сондай-ақ, ЮНЕСКО жыл сайын Дүниежүзілік кітап және авторлық құқық күніне белгілі бір тақырып тағайындайды. 2023 жылы бұл – “Жергілікті тілдер” болды. Жеті мыңға жуық қолданыстағы тілдердің көпшілігінде әлі күнге дейін белгілі бір елдердің байырғы халқы сөйлейді. Осының арқасында әлемнің мәдени әртүрлілігі сақталады.
Ал авторлық құқық туралы не деуге болады?
- Әлемде бірінші авторлық құқық туралы заң Англияда 1710 жылы пайда болды. Ресейде бұл жүз жылдан кейін — 1828 жылы болды.
- КСРО-да “авторлық құқық” ұғымы мүлдем болған жоқ. Коммунистік идеология бойынша нақты адамдардың барлық жетістіктері мемлекетке тиесілі болды.
- Қазақстанда авторлық құқықтың қолданылу мерзімі!!! — Жасырын немесе бүркеншік атпен жарияланған туындыға авторлық құқық оның заңды түрде жарияланған күнінен кейін жетпіс жыл бойы жарамды.
- Ағылшын тілінде uncopyrightable сөзі бар, оны сөзбе-сөз “авторлық құқыққа жатпайтын” деп аударуға болады. Бұл ағылшын тіліндегі ең ұзақ қолданылатын сөз, мұнда бірде-бір әріп екі рет қайталанбайды.
ҚР Авторлық құқық көздерінің қатарындағы негізгі нормативтік құқықтық акт 1996 жылғы 10 маусымдағы № 6-1 “авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы” Қазақстан Республикасының Заңы болып табылады. Ол Қазақстан Республикасы қосылған және болашақта қосылатын авторлық құқық саласындағы барлық халықаралық келісімдердің талаптарын ескере отырып әзірленді.
Көптеген адамдар копирайт белгісін немесе авторлық құқықты қорғау белгісін – © біледі. Ол алғаш рет авторлық құқық туралы Дүниежүзілік Конвенцияда жарияланды, оны 1952 жылы Женева конвенциясы деп те атайды. Дәл осы құжатта шығармаларды заңсыз пайдаланудан қорғау үшін © -белгісін пайдалану туралы ұсынылды, ал белгінің өзін кітаптың әр данасына басып шығаруды ұсынды. Осылайша, әр автор өз жұмысын қажетсіз формальдылықсыз қорғауға мүмкіндік алды.
Авторлық құқық-автордың шығармашылық қызметінің нәтижесін жаңғыртуға мүмкіндік беретін ауызша, жазбаша және өзге де объективті нысанда көрсетілген ғылым, әдебиет және өнер туындыларын пайдалануға байланысты туындайтын қатынастарды реттейтін азаматтық құқықтың бөлігі.
Авторлық құқық кез-келген шығармашылық кәсіптің ажырамас бөлігі болып табылады. Міне, ол туралы бірнеше қызықты фактілер:
өнім-оның жасында, тағамға деген талғамында, қоршаған ортасы және тамақ тұтынылатын ортасында.
Қазіргі уақытта бейнелеу өнері туындыларына авторлық құқық олар қандай материалдық ортада көрсетілгеніне қарамастан заңмен танылады және қорғалады. Тиісінше, татуировкаға, макияжға және адам ағзасындағы басқа суреттерге (дене өнері) құқықтар да авторлық құқықпен қорғалуы мүмкін.
Машиналық оқыту мен деректерді өңдеумен байланысты технологиялардың дамуы соншалықты жоғары деңгейге жетті, сондықтан жасанды интеллект адам жасаған туындылардан ерекшеленбейтін көптеген адамдардың пікірінше, өнер туындыларын ( көбінесе,кескіндеме және музыка) жасай алады. Мұндай туындылар қазірдің өзінде мамандандырылған көрмелерге қатысады (мысалы, Roboart) және Christie ‘ s аукционында сатылады.
Перформанс-өнерде шығармашылықты білдірудің жиі қолданылатын түрі. Перформанс деп, әдетте, суретшінің және (немесе) оның өзінің қатыстырған адамының көрерменмен өзара әрекеттесуге бағытталған (тікелей немесе жанама) іс-әрекеттері түсініледі.Бұл жағдайда перформас театр, цирк қойылымдары және т. б. сияқты өнер түрлерінен бөлінеді.
