ІІХК үштіктері

КСРО ІІХК үштіктері-КСРО ІІХК республикалық, аймақтық және облыстық басқармалары жанындағы әкімшілік (соттан тыс) қуғын-сүргін органдары.

Бұл органдар “Кеңеске қарсы элементтерді” репрессиялау үшін құрылды. Олар КСРО-да 1937 жылдың тамызынан 1938 жылдың қарашасына дейін жұмыс істеді.

Олар үш адамнан тұрды-бастық, облыстық комитеттің хатшысы және прокурор. Сондықтан, атауы – “Үштік” болды. Әдетте, олар негізгі жұмыстан кейін “сабақтан тыс уақытта” жұмыс істеді. Олар өз қызметін КСРО Ішкі Істер Халық комиссарының 1937 жылғы 30 шілдедегі № 00447 “Бұрынғы кулактарды, қылмыскерлерді және Кеңеске қарсы басқа да элементтерді репрессиялау жөніндегі операциялар туралы” жедел бұйрығына сәйкес, КСРО ІІХК-ның Республика (өлке, облыс) бойынша басқарма басшысы, БКП(б) облыстық комитетінің хатшысы және республика (өлке, облыс) прокуроры құрамында іске асырды. Тұтқындалған адамдарды ату, және 8 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге лагерьлерге немесе түрмелерге қамау “Үштіктің” қолдарында болды. Кеңес Одағының әр аймағы үшін осы жазалау шаралары бойынша лимиттер белгіленді.

Ату үкімдері “іске асыру уақыты мен орны міндетті түрде құпия сақтала отырып” жүзеге асырылды. Тіпті туыстары үкім туралы білмеді, оларға тек “түрмеде жоқ” деп айтылды. Кейін “хат алмасу құқығынсыз он жыл” деген тіркес пайда болды.

Қазақ ССР ІІХК ерекше үштіктерінің мүшелері

Орталық аппарат

• Лев Борисович Залин, Ішкі Істер Халық Комиссары. 20.01.1938 ж. қызметінен босатылды
• Левон Исаевич Мирзоян, Қазақстан КП(б) ОК 1-хатшысы. 1938 жылы мамырда қамауға алынды.
• Ураз Джанзакович Исаев, ҚазКСР ХКК төрағасы. 31.05.1938 ж. тұтқындалды
• Садық Нұрпейісұлы Нұрпейісов, Қазақстан КП(б) ОК 2-хатшысы. 1938 жылы сәуірде қызметінен босатылды.

Қарағанды облысы

• Андрей Васильевич Адамович, ІІХКБ бастығы. 1938 жылы маусымда қызметінен босатылды.
• Григорий Емельянович Духович, ІІХКБ бастығының орынбасары. Болашақ тағдыры белгісіз.
• Гдалий Исаакович Пинхасик, обкомның 1-хатшысы. 1938 жылы мамырда қызметінен босатылды.
• Бржан Манкин, обкомның 2-хатшысы. 1937 жылы қазан айында қызметінен босатылды.

Шешімдер сырттай үштікпен — ІІХК органдары ұсынатын істер материалдары бойынша, ал кейбір жағдайларда қандай да бір материалдар болмаған кезде-тұтқындалғандардың ұсынылған тізімдері бойынша шығарылды. Істерді қарау тәртібі еркін болды, хаттамалар жасалмады. “Үштіктер” қарайтын істердің сипаты репрессияны қолдану туралы шешім қабылдауға негіз болған құжаттардың ең аз саны болды.

” Өте құпия. Мәңгі сақтау” деп баспа жазуымен басылған картон мұқабасында әдетте: қамауға алу туралы ереже, бірыңғай тінту және қамауға алу туралы жалғыз хаттама, қамауға алынғандағы жауап алудың бір немесе екі хаттамасы, айыптау үкімі тіркелген.Содан кейін жарты парақтағы үш ұяшықтан тұратын тақтайша түрінде шағымдануға жатпайтын “үштік” шешімі шығады. Әдетте, істің соңғы құжаты қаулыны орындау туралы акт болды.

Үштік мүшелерінің басым көпшілігі үлкен террор кезінде қуғын — сүргінге ұшырады, олардың едәуір бөлігі 1938 жылдың қарашасына дейін, яғни олар бұрын мүше болған үштіктерін қуғын-сүргінге ұшыратты. БКП(Б) ОК мен КСРО ХКК бірлескен қаулысында, жеңілдетілген тергеу жүргізу нәтижесінде “ІІХК қызметкерлері агенттік-хабардар ету жұмысын мүлдем тастап кеткені“, “үштік” жұмысында “тергеу ісіне жауапсыз қарау және заңда белгіленген іс жүргізу ережелерін өрескел бұзу” орын алғаны, ІІХК-ның бірқатар бұрынғы қызметкерлері “кеңес заңдарын саналы түрде бұрмалағаны, жалғандық жасағаны, тергеу құжаттарын бұрмалағаны” ұсақ-түйек негіздер бойынша қамауға алынып, қылмыстық жауапкершілікке тартылып, тіпті ешқандай себепсіз кінәсіз адамдарға қарсы арандатушылық мақсатта “істер” құрғаны, сонымен бірге олар өздерінің Советтерге қарсы қылмыстық іс-әрекеттегі серіктестерін жеңуден жасыру және құтқару үшін барлық шараларды қабылдағаны” атап өтілген.

ІІХК-нің 30.07.1937 № 00447 бұйрығы
“I. РЕПРЕССИЯҒА ЖАТАТЫН КОНТИНГЕНТТЕР

1. Жазасын өтегеннен кейін оралған және Кеңеске қарсы белсенді диверсиялық қызметті жалғастыратын бұрынғы кулактар.
2. Бұрынғы кулактар,сондай-ақ лагерьлерден немесе еңбекпен өтеу поселкелерінен қашқан кулактар, кеңеске қарсылық көрсететін, мүлкін тәркілеуден қашқан кулактар.
3. Бұрынғы кулактар және бүлікші, фашистік, террористік және бандиттік құрылымдардан тұратын, жазасын өтеген, қуғын-сүргіннен жасырынған немесе қамау орындарынан қашып, өзінің антисоветтік қылмыстық әрекетін қайта бастаған әлеуметтік қауіпті элементтер.
4. Кеңеске қарсы партиялардың мүшелері (социалистік революционерлер, грузмектер, муссаватистер, иттихадшылар және дашнаки), бұрынғы ақтар, жандармдар, шенеуніктер, жазалаушылар, бандиттер, бандиттерді қолдаушылар, қуғын-сүргіннен жасырынған, қамау орындарынан қашып, белсенді антисоветтік қызметті жалғастыратын реэмигранттар.
5. Тергеумен және дәлелденген агенттік материалдармен айғақталған, казак-ақ гвардия көтеріліс ұйымдарының, фашистік, террористік және шпиондық-диверсиялық контрреволюциялық құрылымдардың дұшпандары және белсенді қатысушылары.

Қазіргі уақытта қамауда отырған, тергеу істері аяқталған, бірақ істерді сот органдары әлі қарамаған осы санаттағы элементтер де қуғын-сүргінге жатады.

6. Бұрынғы кулактардың, жазалаушылардың, бандиттердің, ақтардың, сектанттық белсенділердің, шіркеушілердің және басқалардың ең белсенді антисоветтік элементтері қазір түрмелерде, лагерьлерде, Еңбек елді мекендерінде және колонияларда ұсталып, сол жерде белсенді антисоветтік диверсиялық жұмысты жалғастыруда.
7. Қылмыстық әрекетті жүргізетін және қылмыстық ортамен байланысты қылмыскерлер (бандиттер, қарақшылар, ұрылар-рецидивистер, контрабандашы-кәсіпқойлар, аферист-рецидивистер, мал өсірушілер).

Қуғын-сүргінге осы санаттағы элементтер де жатады, олар қазіргі уақытта қамауда, тергеу істері аяқталған, бірақ істер әлі сот органдарымен қаралмаған.

8. Лагерьлер мен еңбек поселкелеріндегі қылмыстық элементтер және олардың қылмыстық іс-әрекеттері.
9. Репрессияға қазіргі уақытта ауылда — колхоздарда, совхоздарда, ауылшаруашылық кәсіпорындарында және қалада-өнеркәсіптік және сауда кәсіпорындарында, көлікте, кеңестік мекемелерде және құрылыста болған жоғарыда аталған барлық контингенттер жатады.

II. ҚУҒЫН-СҮРГІНГЕ ҰШЫРАҒАНДАРДЫ ЖАЗАЛАУ ШАРАЛАРЫ ЖӘНЕ ҚУҒЫН-СҮРГІНГЕ ЖАТАТЫНДАРДЫҢ САНЫ ТУРАЛЫ.

1. Барлық қуғындалушы кулактар, қылмыскерлер, және т.б. антисоветтік элементтер екі санатқа бөлінеді:

А) бірінші санатқа жоғарыда аталған элементтердің ішіндегі дұшпандар жатады. Олар дереу қамауға алынуы және олардың істерін үштікпен қарау бойынша ату жазасына кесілуі тиіс.

б) екінші санатқа барлық басқа белсенді емес, бірақ әлі де дұшпандық элементтер кіреді. Олар тұтқындалып, 8 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге лагерьлерге қамауға алынады, ал олардың ішіндегі ең зияндылары мен әлеуметтік қауіптілері үштіктің анықтауы бойынша сол мерзімге түрмеге қамалады.

ІІХК-ның 30.07.1937 № 00447 бұйрығы»

1936 жылғы 1 қазаннан 1938 жылғы 1 қарашаға дейін КСРО ІІХК органдары 1 565 041 адамды қамауға алды. Соның ішінде ІІХК-нің № 00447 бұйрығы бойынша 702 656 адам қамауға алынды. Осы уақыт ішінде 1 336 863 адам сотталды, оның ішінде 668 305 адам — 50 % — ға жуығы-ату жазасына кесілді. Қазақстанда 1937-1938 жылдары “сталиндік тізім” бойынша 1284 адам сотталды: 1 105 адам ең жоғары жазаға, 179 адам 10 жылға бас бостандығынан айырылды. Сотталғандардың арасында 22 әйел болды, олардың 13-і ату жазасына кесілді.

Дереккөз: https://novoetv.kz/