Зерттеудің өзектілігі соңғы жылдары нақты азаматтардың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін жалған хабарламалардың жариялануының жиілеуіне, сондай-ақ бірқатар танымал тұлғаларды ұстау және қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселелерінен туындады.
Мұндай жалған лақтырулар жалған қоғамдық пікірді қалыптастырып қана қоймай, қоғамдық тәртіпке теріс әсер етеді.
Байланыс мәдениеті мен желілік этикет әдетте ақпараттық мәдениет ретінде анықталуы керек. Демек, ақпараттық мәдениетті “ақпараттық қоғамдағы адам өмірінің тәсілі, адамзат мәдениетін қалыптастыру процесінің құрамдас бөлігі ретінде”деп түсінуге болады.
Қазіргі уақыттағы қазіргі қоғам көбінесе ақпараттық деп аталады, өйткені ондағы ақпараттың рөлі мен мөлшері тез артып келеді, сонымен қатар оны сақтау, тарату және пайдалану үшін барлық қажетті құралдар бар. Ақпарат тұтынушыларға (оған мүдделі адамдар мен ұйымдарға) оңай және тез жетеді және олар үшін әдеттегі түсінікті түрде беріледі.
Жеке тұлға деңгейінде ақпараттық мәдениет кез-келген уақытта және кез-келген жерде алынған білімге қол жеткізу мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін ақпараттық ортада көрінеді. Сонымен қатар, ақпарат пайдаланушысы ақпараттық ортамен өзара әрекеттесу кезінде белгілі бір әлеуметтік рөлді жеке орындаушы ретінде емес, өзінің жеке ойлау процесінде белсенді рефлексияға қабілетті жеке шығармашылық таңдауы бар адам ретінде әрекет етеді.
Жаңа технологияларды қолдану арқылы делдал болған ақпараттық қоғамдағы адамның мінез-құлқын реттейтін компьютерлік жаңа этиканың пайда болуы жаңа ақпараттық мәдениеттің қалыптасуымен байланысты.
Компьютерлік этика-бұл компьютерлермен жұмыс жасау негізінде адамдар арасындағы қатынастарды реттейтін моральдық принциптер мен нормалардың жиынтығы.
Көптеген зерттеушілер ақпараттық технологиялардың әсерінен қоғамның моральдық нормалары да өзгеретінін, компьютермен және мобильді құрылғылармен жұмыс істеу кезінде этикалық нормаларды реттейтін мінез-құлық ережелерін тұжырымдауға тырысатындығын көрсетеді. Мәселен, мысалға алсақ, мынадай талап тұжырымдалған: “Компьютерсіз де азғындық деп санайтын нәрсені компьютермен жасамаңыз. Ешқандай әрекет моральдық сипатқа ие болмайды, өйткені оны жеңілдету үшін компьютер қолданылады”.
Адамзат қоғамдастығында мораль-бұл белгілі бір жағдайларда өзін қалай ұстау керектігі туралы жазылмаған ережелер жиынтығы. Адам өмірінің әртүрлі салаларында нақты проблемалар туындайды және адам мінез-құлқының белгілі бір нормаларына қатысты қолданбалы этика пайда болады. Бұл компьютерлік этика, кәсіби этика, медициналық этика және т. б. болуы мүмкін.
Желілік этикет
Этикет-белгілі бір әлеуметтік топта қабылданған жақсы мінез-құлық ережелері. Желілік этикет (Netiquette) – желіде өзін қалай ұстау керектігі туралы нұсқаулар жиынтығы. 1994 жылы В. Ши “Нетикет” кітабын жазды, онда 10 қарапайым ереже ұсынылды.
- Есіңізде болсын, сіз адаммен сөйлесесіз
Басқаларға олардан өзіңіз алғыңыз келмейтін нәрсені жасамаңыз.
Әрине, сіз өзіңізді еркін білдіру үшін желіні қолданасыз. Сіз жаңа сөздермен танысып, бейтаныс әлемдерге барасыз. Дегенмен, желілік этикеттің негізгі қағидасы туралы ұмытпаңыз: желіде барлық жерде нақты адамдар бар.
- Нақты өмірдегідей мінез-құлық стандарттарын ұстаныңыз
Шынайы өмірде көпшілігіміз заңдарға бағынамыз, кейде шектеулерге байланысты, кейде ұсталып қалудан қорқамыз. Виртуалды кеңістікте ұстау мүмкіндігі салыстырмалы түрде аз. Адамдар кейде “экранның артында” тірі адам тұрғанын ұмытып кетеді және желіде мінез-құлық ережелері қарапайым өмірдегідей қатал емес деп ойлайды. Бұл қате түсінік түсінікті, бірақ бәрібір қате түсінік.
Дегенмен, Netiquette пайдаланушылардың нақты және виртуалды кеңістікте заң аясында болғаны жақсы деп болжайды.
- Киберкеңістікте қай жерде екеніңізді есте сақтаңыз
Netiquette компьютерден компьютерге ауысады. Бір жерде қабылдаудан тартынбайтын нәрсе басқа жерде дөрекілік деп саналуы мүмкін. Мысалы, теледидар бағдарламалары талқыланатын конференцияларда әртүрлі қауесеттер мен өсектер қалыпты жағдай. Бірақ егер сіз олармен журналистік пікірталасқа араласуды шешсеңіз, бұл сізге танымалдылықты арттырмайды.
- Басқалардың уақыты мен мүмкіндіктерін құрметтеңіз
Бүгінде адамдардың уақыты аз деген
стереотип бар, дегенмен (немесе, мүмкін, сондықтан) біз ұйықтауға аз уақыт жұмсаймыз және уақытты үнемдейтін жаңа құрылғылар ойлап табамыз. Электрондық поштаны жібергенде немесе конференцияға хабарлама жібергенде, сіз біреудің уақытын талап етесіз. Содан кейін сіз адресаттың бұл уақытты босқа өткізбеуіне жауап бересіз. - Бетіңізді сақтаңыз
Анонимділіктің артықшылықтарын пайдаланыңыз. Пайдаланушыларды ренжітпеңіз. Соңында шыдамды және сыпайы болыңыз. Қорлауды қолданбаңыз, жанжалдың өзі үшін жанжалға бармаңыз.
- Қолыңыздан келетін жерде басқаларға көмектесіңіз
- Қақтығыстарға араласпаңыз және оларға жол бермеңіз
- Жеке хат алмасу құқығын құрметтеңіз
- Өз мүмкіндіктеріңізді теріс пайдаланбаңыз
- Басқалардың қателіктерін кешіруді үйреніңіз
Осы ең аз деген ережелерді сақтамау жағымсыз салдарға әкеледі және өкінішті салдарға әкеледі.
Мұндай дұрыс емес ақпаратты таратуды негізінен блогерлер қасақана, өз мүддесі үшін және үшінші тұлғалардың мүддесі үшін жүзеге асырады. Олардың мақсаты – қаражатты бопсалау арқылы жеке өзін байыту және материалдық пайда алу.
Ұлттық алауыздықты қоздыруға, қорқытып алушылыққа, көрінеу жалған ақпарат таратуға бағытталған мұндай әрекеттер қылмыстық жазаланатын іс-әрекеттер болып табылады және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 174(әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, тектік-топтық немесе діни алауыздықты қоздыру), 194(қорқытып алушылық) және 274(көрінеу жалған ақпарат тарату) баптары бойынша қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады.
Осылайша, құрметті оқырман, ақпараттық кеңістіктегі басқа адамдарға мұқият болуды және құрметтеуді шын жүректен сұраймын және бұл сіздің киберкеңістіктегі желілік этикет пен қарым-қатынас мәдениетін білуіңізге ықпал етеді.
